آموزش خوانندگی همچون دیگر آموزشها دارای اهمیت و نیازمند تجربه و دانش فراوان در ابعاد مختلف است. آموزش همانگونه که می تواند تعالی بخش باشد در صورت نادرست بودنش می تواند نتایج ناخوشایندی را به بار آورد.
آموزش اصولی و انتخاب یک مربی و معلم آواز خوب، دغدغه بسیاری از علاقمندان خوانندگی است. متاسفانه امروزه به دلیل اینکه هر کسی با کمترین دانش یا صدا و خوانندگی به خودش اجازه می دهد مدرس آواز باشد برای هنرجویان و علاقمندان خوانندگی این انتخاب کمی دشوارتر نیز شده است .
معلم و مدرس آواز علاوه بر برخوردار بودن از شخصیت خوب و اندیشه های ناب و زندگی بخش، باید از ابعاد مختلف خوانندگی آگاهی داشته و از بهترین شیوه ها برای ارتفاء هنرجو استفاده کند .
در این نوشتار به برخی از ویژگی های معلم آواز و نکاتی در آموزش خوانندگی تاکید شده تا کمکی هر چند اندک در انتخاب شما برای یک معلم آواز باشد .
قبل از هر چیز اشاره کنم به اینکه در آواز ، مانند یک پرواز ، دو بال دارای اهمیت است یکی بال صدا و هر چه مربوط به صداست و دیگری بال محتوا .
برای درک این نکته یک سخنرانی را مثال بیاورم که یک سخنران به دو بعد نیاز دارد یکی محتوا همان مطالب و مفاهیمی است که قصد ارائه اش را دارد و دیگری بیان و نحوه ی ارائه مطالبی که قرار هست به مخاطب منتقل گردد که ابزارش همان صدا و زبان و شیوه و فن بیان خواهد بود .اگر هر کدام از این دو دارای ضعف باشند اتفاق لازم و برآیند خوبی از آن سخنرانی بدست نخواهد آمد
در آواز هم به همین صورت بوده و هر یک از دو بالِ صدا و محتوا دارای ضعف باشند خوانندگی مطلوب و شایسته ای صورت نخواهد گرفت .
جدای از سبک های مختلف آموزش خوانندگی مانند آواز پاپ و کلاسیک و سنتی (فولکلور ، بومی ، محلی ، مقامی و مذهبی…) امروزه شیوه های مختلفی در آموزش آواز را شاهد هستیم. آموزشی که در آن فقط صدا و صداسازی و تکنیک های صدا اولویت داشته و بعد محتوا کمتر اهمیت دارد ؛ و یا آموزشی که فقط محتوا یعنی همان فراگیری ردیف و گوشه و نغمه و ترانه و تصنیف و شعر و ادبیات آموزش داده می شود و به بعد صدا کمتر پرداخته می شود ؛ همچنین شیوه ی آموزشی برخی از اساتید آواز که هر دو بخش اهمیت داشته و به آموزش صدا و محتوا توأمان پرداخته می شود. (مواردی که در بخش محتوا گفته شده مربوط به آواز سنتی و اصیل ایرانی است که در هر سبکی محتوای مربوط به همان سبک می تواند در نظر گرفته شود)
در آموزش آواز، خیلی از مربیان را می بینیم که از صدای مطلوب و تجربه ی چندانی در خوانندگی برخوردار نیستند و یا نوازنده و مدرسان ساز را می بینیم که چون به یکسری محتوا و مطالب و مفاهیم خوانندگی و آواز ایرانی آشنایی دارند به آموزش خوانندگی مشغولند.
باید تاکید کنم که یک مربی آواز حتما باید به هر دو بال آواز بپردازد. هم محتوا و هم صدا را داشته باشد و بتواند آموزش بدهد . همچنانکه ما زبان را با شنیدن می آموزیم و درک می‌کنیم اگر مربی ، صدا و خوانندگی خوبی نداشته باشد؛ هنرجو اگرچه یکسری ملودی و نغمه ها و مطالب را بیاموزد اما نمی تواند آنگونه که باید صدای خودش را کشف و ارائه نماید . معلم آواز باید از گستره صوتی و ویژگی صدایی مناسبی برخوردار باشد تا بتواند برای هر هنرجو با هرشخصیت و جنسیت صدایی که دارد به اجرا بپردازد و هنرجو را همراه خود به بخش های مختلف صداییش ببرد و بتواند پا به پای او به اجرا بپردازد تا هنرجو در بخش صدا و تکنیک های صدا در خوانندگی به درک درستی ، دست پیدا کند .
از نظر من تعلیم خوانندگی همانند طبابت بوده و یک طبیب نمی تواند برای همه یک نوع تجویز را داشته باشد حتی در برخورد با یک بیماری برای افراد مختلف باید متناسب با هر فردی شیوه ی درمان خاص و متناسب با همان فرد را پیش بگیرد . (به طور مثال یک سرماخوردگی انواع مختلف داشته و یک نوعش هم ، برای افراد مختلف با توجه به توان و شرایط هر فرد و شدت و ضعف بیماری و برخی موارد دیگر تفاوت خواهد داشت لذا دارو و تجویز و شیوه ی درمان نیز باید متفاوت باشد ) در خوانندگی هم همینطور هست و نمی شود برای همه یک سبک یا یک شیوه و یک روش از خوانندگی را تجویز کرد . مربی آواز باید برای هر هنرجو با توجه به ویژگی های صدایی که دارد و متناسب با شرایط هنرجو به آموزش بپردازد تا نتیجه ی مطلوبی حاصل گردد..
حتی گاهی دیده می شود هنرجویی نسب به جلسه ی قبل ، دارای تغییرات و دگرگونی در خود و صدایش شده است که معلم آواز باید با هوش و درایتش بتواند تغییرات را تشخیص داده و در لحظه تصمیم بگیرد و برای موارد پیش آمده ، راهکار و شیوه ای را پیشنهاد دهد .
مربی آواز باید پرورش دهنده ی هنرجو باشد نه گسترش دهنده ی خود !
متاسفانه امروزه مربیان آواز سعی می کنند اندیشه و افکار و صدا و تکنیک خود را به هنرجو تحمیل کنند در حالی که آموزش باید به گونه ای باشد که هنرجو به مرور زمان صاحب صدا و تکنیک و شخصیت خاص در اجرا و احساس خود گردد تا جایی که از مربی خود نیز فراتر رود نه آنکه در قالب خاصی که مربوط به صدا و شخصیت خودش نیست گرفتار گردد ..
معلم آواز باید از ذهن و افکار باز و بسیطی برخوردار بوده و از هرگونه تعصبات و خشکی اندیشه به دور باشد و ضمن احترام به یکسری اصول با تکالیف و برخوردهای خلاقانه فضا را برای هنرجو مساعد نماید تا هنرجو به شخصیتی که می تواند در صدا و خوانندگی داشته باشد برسد .
مثالی بیاوریم تا درک بهتری پیدا کنید
کارگردان موفق آن نیست که به بازیگر تکلیف کند فلان کار را انجام بدهد تا بالعکس ، بلکه کارگردان موفق، کسی است که شرایط و زمینه را به گونه ای فراهم می آورد که بازیگر بتواند هر آنچه توانایی دارد و گاهی فراتر از آنچه تصور می کند را ارائه کند و ایفای نقش نماید . در خوانندگی هم نحوه ی آموزش باید به گونه ای باشد که هنرجو بتواند تمام توانایی و خلاقیت خود را بروز دهد .
باورهای ما در ارائه کارهای ما نقش زیادی خواهند داشت و مربی باید بسیار دقت داشته باشید که باورهای هنرجو را دچار اخلال نکند و با تشویق و تذکر های بجا، هنرجو را در توانستن و رسیدن به هدف لازم راهنمایی و تقویت نماید.
مربی باید حرمت هنرجو را نگه داشته و بهترین برخورد را در لحن و گفتار و رفتار داشته باشد و هنرجو را زیردست خود فرض نکند .
مربی آواز باید از شخصیت خوب اجتماعی و اخلاقی نیز برخوردار باشد تا الگوی مناسبی باشد برای هنرجویان و از تاثیرات ناخودآگاهی که مربی بر شخصیت هنرجو خواهد داشت نتیجه ی بهتری حاصل گردد .
هر چه شناخت مربی آواز نسبت به خود و اجتماع و تاریخ و موقعیت های زمانی و مکانی که در آن قرار دارد بیشتر باشد در نوع آموزشش موفق تر بوده و بهتر می تواند در تربیت هنرجو به نتیجه برسد ..
از آنجایی که فعالیت هنری با احساس همراه هست و بیشتر قابل درک می باشد بهتر است که مربی در حالی که حریمی را برای خود در نظر می گیرد ، ارتباط صمیمی و پر مهر و عاطفه ای را با هنرجو برقرار کند تا انتقال مفاهیم از معلم به شاگرد هرچه سریعتر صورت پذیرد .
مربی باید به هنرجو اجازه و امکان نقد ، پیشنهاد و تقویت روحیه پرسشگری را بدهد تا مقلد محض بار نیاید .
در عین حال هنرجو باید کمال ادب و احترام را نسبت به مربی و معلم خود داشته باشد و سعی کند تا به تعالیمی که استاد ارائه داده عمل کند و در تمرین و کسب مهارتها کوتاهی نکند و هر روز آماده تر و با انرژی بیشتری در سر کلاس حاضر گردد تا معلم آواز هم بتواند مطالب جدید تری را به ایشان ارائه دهد .
مربی آواز در کنار مفاهیم گفته شده اگر با تئوری موسیقی و مفاهیم و اصطلاحات موسیقی و نوازندگی ساز و هر چه که مربوط به خوانندگی و صدا پیشگی است آشنایی داشته باشد می تواند در آموزشش موفق تر عمل نماید .
این نوشتار فقط اشارتی بود به برخی از ویژگی هایی که یک استاد یا مربی یا معلم و مدرس آواز و خوانندگی باید داشته باشد یقینا موارد و ملاک های دیگری وجود دارد که شما مخاطب عزیز که این متن را مطالعه می‌کنید می توانید به آن بیافزایید .
امیدوارم با بالا رفتن سطح دانش و آگاهی و آشنایی با فرهنگ و هنر ناب ، دنیای زیباتری را تجربه کنیم و جهان بهتری را داشته باشیم.